مدیتیشن چیست و چه فوایدی دارد؟

مدیتیشن، که گاهی به عنوان “مراقبه” نیز شناخته می‌شود، فرایند تمرکز و آرام‌سازی ذهن به منظور رسیدن به وضعیتی از آرامش عمیق و پاک سازی ذهن از افکار پراکنده است. این تمرین کهن از دین و فرهنگ‌های مختلف نشأت گرفته و به شیوه‌های متفاوتی، همانند تمرکز بر تنفس، چکیده گویی (مانترا)، دعا یا مراقبه بر اجزای جسمی انجام می‌گردد. فواید مدیتیشن از دیدگاه علمی شامل موارد زیر است:

کاهش استرس:

مدیتیشن به ترویج حالتی از آرامش ذهنی کمک می‌کند که می‌تواند استرس را کاهش دهد. این فرایند چند مکانیسم مؤثر را درگیر می‌سازد که در ادامه توضیح داده شده‌اند:

1. کاهش فعالیت در هیجان‌زده‌ترین بخش‌های مغز:

   تحقیقات نشان داده‌اند که مدیتیشن می‌تواند فعالیت آمیگدالا را، که مرکز پردازش استرس و هیجان در مغز است، کاهش دهد. با کم شدن فعالیت در این بخش، پاسخ‌های عاطفی آرام‌تر و کنترل‌شده‌تر می‌شوند.

2. تغییر عملکرد سیستم عصبی:

   مدیتیشن فعالیت سیستم عصبی پاراسمپاتیک را افزایش می‌دهد و سیستم عصبی سمپاتیک را کاهش می‌دهد. این به معنای کاهش واکنش “زد و بگریز” و فعال شدن واکنش “آرامش و هضم” است که تپش قلب را کاهش می‌دهد و جریان خون را به سراسر بدن افزایش می‌دهد، نتیجتاً به کاهش استرس کمک می‌کند.

3. کنترل تنفس:

   در طی مدیتیشن، فرد بر تنفس عمیق و منظم تمرکز می‌کند، که این عمل می‌تواند منجر به کاهش هورمون‌های استرس و آرام سازی بدن شود.

4. کاهش سطح کورتیزول:

   تمرینات مدیتیشن می‌توانند به کاهش سطح کورتیزول، که به آن هورمون استرس نیز گفته می‌شود، کمک کنند. کاهش در سطوح کورتیزول به فرد کمک می‌کند تا احساس آرامش بیشتری داشته باشد.

5. افزایش آگاهی لحظه حاضر (Mindfulness):

   مدیتیشن آگاهی به فرد کمک می‌کند تا در لحظه حاضر زندگی کند و از دغدغه‌ها و نگرانی‌های مربوط به گذشته یا آینده دوری کند. این تمرکز بر لحظه کنونی می‌تواند به کاهش سر و صدای ذهنی که غالباً با استرس همراه است، کمک کند.

6. دیدگاه مثبت‌تر نسبت به تجربیات:

   از آنجا که مدیتیشن می‌تواند به فرد کمک کند تا به تفکرات منفی کمتر پاسخ دهد و نسبت به تجربیات زندگی‌اش دیدگاهی همدلانه‌تر و سازنده‌تر داشته باشد، نتیجتاً می‌تواند به کاهش استرس کمک کند.

7. تعادل احساسی:

   با مراقبه‌ای منظم، افراد می‌توانند به تعادل عاطفی دست پیدا کنند که این تعادل به مدیریت راحت‌تر احساسات و استرس کمک می‌کند.

تمرین مدیتیشن می‌تواند به خلق حالتی شبه‌استراحتی در بدن کمک کند که در آن حداقل سطح فعالیت فیزیولوژیک، همراه با یک آگاهی و تمرکز صاف و پیوسته حاصل می‌شود. این حالت به نوبه خود می‌تواند به فرد کمک کند تا از استرس‌های روزمره دوری کرده و به ذهن و بدن خود استراحت دهد.

افزایش تمرکز و توجه:

مدیتیشن به ذهن آموزش می‌دهد که چگونه تمرکز کند و این تمرین توجه به ذهن اجازه می‌دهد تا قدرت و مهارت بیشتری در متمرکز کردن فعالیت‌هایش پیدا کند. وقتی شخصی مدیتیشن می‌کند، از او خواسته می‌شود تا بر روی یک نقطه یا ایده مشخص، مثل نفس کشیدن یا یک کلمه یا عبارتی معین متمرکز شود. در طول این فرآیند طبیعی است که ذهن گرایش به پراکندگی داشته باشد و افکار مختلف، خاطرات، برنامه‌ریزی‌ها و دغدغه‌ها سعی در انحراف توجه کنند.

استراتژی‌هایی که در مدیتیشن به کار برده می‌شوند، شامل بازگشت مداوم به موضوع اولیه تمرکز است، به این ترتیب که هر زمان فرد متوجه بیرون رفتن افکارش از حیطه‌ی تمرکز شد، به طور آگاهانه تلاش می‌کند تا توجه خود را به نقطه مرکزی بازگرداند. این یک تمرین دینامیک است که توانایی ذهن را برای بازگشت به حالت تمرکز قوی‌تر می‌کند و مانند ماهیچه‌ای که با تمرین مستمر قوی‌تر می‌شود، تمرکز ذهن هم به همین ترتیب تقویت می‌گردد.

از سوی دیگر، نقش آرام‌سازی عمیقی که در طول مدیتیشن اتفاق می‌افتد نمی‌توان نادیده گرفت. وقتی بدن از حالت دفاعی و استرس‌زا خارج شده و به حالت آرام‌بخش وارد می‌شود، طبیعتاً فضای بیشتری برای تمرکز وجود دارد. همچنین، تمرکز بر تنفس و ریتم آن به طور مستقیم بر سیستم عصبی مرکزی تاثیر می‌گذارد و این تاثیر بر آرام‌سازی عمومی، به‌طور غیرمستقیم به بهبود تمرکز کمک می‌کند.

علاوه بر این، مدیتیشن باعث تغییرات مثبت در مغز می‌شود. تحقیقات نشان داده‌اند که مراقبه منظم می‌تواند برخی از ساختارهای مغزی را تغییر دهد. برای مثال، افزایش حجم در نواحی مغز مرتبط با توجه و پردازش افکار شناختی و نیز تقویت شبکه ناحیه پیش‌پیشانی که مسئول کنترل و تنظیم توجه است. این تأثیرات عصبی نشان‌دهنده این هستند که مراقبه تنها به بهبود تمرکز در حین انجام مدیتیشن کمک نمی‌کند، بلکه تغییرات عمیق و دائمی‌تری را نیز در ساختار و کارکرد مغز به وجود می‌آورد که می‌تواند توانایی تمرکز را در طولانی‌مدت تقویت کند.

بهبود خلق و خو و کاهش اضطراب: 

مدیتیشن یک تمرین ذهنی است که باعث تمرکز و آرامش ذهنی می‌شود. این تمرین عمدتاً بر انجام تمرکز بر روی نفس و تمایل به حضور در لحظه حال تمرکز دارد. این فعالیت‌های ذهنی بهبود خلق و خو و کاهش اضطراب را از طریق چند راه مختلف ایجاد می‌کند.

اولاً، مدیتیشن با خلق و خوی پایدار کمک می‌کند. با افزایش تمرکز و آگاهی، احساسات مثبت مانند آرامش، شادی و آگاهی از لحظه حال تقویت می‌شوند. یک تحقیق نشان داده که مدیتیشن می‌تواند باعث افزایش سطح سرورتونین (که با بهبود خلق و خو مرتبط است) در بدن شود.

دوماً، مدیتیشن می‌تواند باعث کاهش استرس و اضطراب شود. با کاهش تعداد فکرهای منفی و افزایش آگاهی از لحظه حال، مدیتیشن می‌تواند اضطراب و استرس را کاهش دهد. یک تحقیق نشان داده که مدیتیشن می‌تواند باعث کاهش سطح کورتیزول (هورمون استرس) در بدن شود.

سوماً، مدیتیشن به افزایش تمرکز منجر می‌شود. با تمرکز بر روی یک نقطه مرکزی مانند نفس، مدیتیشن به دستیابی به تمرکز بیشتر و کاهش پراکندگی فکری کمک می‌کند.

بنابراین، مدیتیشن با تاثیر مستقیم بر ذهن و بدن، می‌تواند بهبود خلق و خو و کاهش اضطراب را تسهیل کند. این تاثیرات می‌توانند برای هر فرد متفاوت باشند اما بر اساس تحقیقات علمی، کاربرد مدیتیشن به عنوان یک ابزار برای بهبود روانشناسی و استرس کمک آمده است.

بهبود خواب:

مدیتیشن می‌تواند به بهبود کیفیت خواب کمک کند و به افرادی که با بی‌خوابی مواجه هستند کمک کند.

توجه داشته باشید که در حالی که مراقبه و مدیتیشن فواید بالقوه‌ای دارد، ممکن است برای همه مناسب نباشد و ممکن است با توجه به شرایط فردی و سلامت روانی، نتیجه‌های متفاوتی را به همراه داشته باشد. همچنین، ممکن است برای یادگیری و استفاده صحیح از تکنیک‌های مدیتیشن به راهنمایی و آموزش نیاز باشد.